Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli në Sektorin Publik. Rasti i Shqipërisë

PËRMBAJTJAE LËNDËS

HYRJE

Qëllimi i studimit

Objektivat e synuara

Pyetjet kërkimore

Hipotezat

Strukturimi i studimit

KAPITULLI I: KONTABILITETI DHE SISTEMI I INFORMACIONIT
1.1. Kontabiliteti dhe rëndësia e informacionit kontabël
1.2. Njësia Ekonomike
1.3. Dallimi i njësive të sektorit publik nga njësitë e sektorit privat
1.3.1. Q’është sektori publik?
1.3.2. Q’është sektori privat?
1.3.3. Ngjashmëritë midis sektorëve
1.4. Llojet e kontabilitetit
1.5. Përdoruesit e informacionit në sektorin publik

KAPITULLI II: MANAXHIMI DHE KONTROLLI FINANCIAR NË SEKTORIN PUBLIK
1.1. Kontrolli i Brendshëm Financiar Publik
1.2. Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli
1.3. Zyrtarët kryesorë në kontabilitetin e Qeverisë dhe përgjegjësia e tyre
1.3.1. Ministria e Financave
1.3.2. Roli i Drejtorisë së Harmonizimit të Menaxhimit Financiar dhe Kontrollit për sistemin e MFK-së
1.3.3. Nëpunësi i Parë Autorizues (NPA)
1.3.4. Roli i Bordit të Menaxhimit për KBFP
1.3.5. Titullarët e Njësive Publike
1.3.6. Nëpunësi Autorizues
1.3.7. Nëpunësi Zbatues
1.3.8. Auditi i Brendshëm
1.3.9. Auditi i Jashtëm (KLSH)
1.4. Objektivat e kontrollit financiar dhe llogaridhënies
1.5. Roli i kontabilitetit publik në funksion të sistemit të menaxhimit financiar dhe kontrollit
1.5.1. Kontabiliteti i sektorit publik. Reformimi i tij me fokus promovimin e transparencës dhe raportimit financiar
1.5.2. Bordi i Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik. Roli i tij në rregullimin ndërkombëtar të kontabilitetit të sektorit publik
1.5.3. Standartet Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik
1.5.4. Standardet kryesore për paraqitjen e pasqyrave financiare në sektorin publik
1.6. Të ardhurat dhe shpenzimet publike në Shqipëri

KAPITULLI III: METODOLOGJIA E KËRKIMIT
3.1. Metodologjia
3.2. Përshkrimi i variablave

KAPITULLI IV: ANALIZA EMPIRIKE
4.1. Lidhja e të ardhurave me shpenzimet
4.2. Prezantimi i të dhënave
4.2.1. Karakteristikat e të anketuarve
4.3. Testimi i Hipotezave dhe Rezultatet

PËRFUNDIME DHE REKOMANDIME

BIBLIOGRAFIA

ABSTRAKT

Në një shoqëri demokratike, mënyrat me të cilat qeveritë shpenzojnë burimet e siguruara nga tatimpaguesit, duhet të jenë transparente dhe t’i shërbejnë një zhvillimi të qëndrueshëm ekonomik dhe social. Qytetarët, taksapaguesit, kërkojnë gjithnjë e më shumë cilësi më të lartë shërbimesh, që qeveria duhet të ofrojë, ndërkohë që burimet financiare janë të kufizuara. Ky ambient dhe këto sfida kërkojnë nga menaxherët e të gjitha niveleve të këtij sektori, që të jenë krijues në përdorimin e burimeve që disponojnë dhe të maksimizojnë dobinë publike.

Shqetësimi kryesor këtu është të identifikojë se në gfarë mase sistemi i mirë i kontabilitetit në Sektorin Publik mund të sigurojë Kontrollin Financiar dhe Përgjegjësitë në Sektorin Publik.

Analiza e regresionit linear është përdorur për të analizuar të dhënat primare, me ndihmën e eViews 8, për të shqyrtuar ndikimin e kontrollit financiar të karakterizuar nga kontrolli i brendshëm (vlerësimi i riskut, procedurat e kontrollit dhe sistemi i informacionit dhe komunikimit) dhe auditimi i brendshëm mbi llogaridhënien në sektorin publik.

Studimi zbulon se ka marrëdhënie të parëndësishme pozitive midis kontrollit të brendshëm mbi llogaridhënien dhe një marrëdhënie të konsiderueshme pozitive midis auditimit të brendshëm dhe llogaridhënies në Shqipëri.

Fjalë kyge: sektori publik, menaxhimi financiar dhe kontrolli, kontabilitet publik, buxhet, auditim i brendshëm

FALENDERIME

Në përl'undim të një rrugëtimi të gjatë, sigurisht që qenia njerëzore gëzon dhe feston, por më kryesorja, i është mirënjohës të gjithë atyre që shënjuan suksesin e tij/saj.

E vështirë t’i rendisësh sipas rëndësisë.

Falenderimi më i madh i shkon udhëheqëses sime shkencore, Prof. Assoc. Dr. Ermela Kripa. Isha e nderuar ta kisha mentore të punës sime kërkimore.

Ndihem me fat që studiova në Universitetin Europian të Tiranës, duke ndjekur mësimdhënien dhe mësimnxënien model të këtij universiteti.

Finishin e studimeve të mia ia dedikoj, më të shtrenjtës, familjes sime.

LISTA E TABELAVE

Tabela 1. Rezultatet e regresionit

Tabela 2. Rezultatet e regresionit

Tabela 3. Rezultati ADF

LISTA E FIGURAVE

Figura 1. Shtyllat kryesore të KBFP

Figura 2. Shtrirja e kontabilitetit qeveritar në mbarë botën

LISTA E GRAFIKËVE

Grafiku 1. Të ardhurat qeveritare, 2010-2018

Grafiku 2. Shpenzimet qeveritare, 2010-2018

LISTA E SHKURTIMEVE

AB - Audit i Brendshëm

ADF - Augmentet Dickey Fulle

COSO- Komiteti i Sponsorizimit të Organizatave

DH/MFK - Drejtoria e Harmonizimit të Menaxhimit Financiar dhe Kontrollit

MF - Ministria e Financave

MFK - Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli

MSB -Menaxhimi i Sistemit Buxhetor

NA - Nëpunësit Autorizues

NjQ - Njësi Qendrore

NjV - Njësi Vendore

NPA - Nëpunësi i Parë Autorizues

NZ - Nëpunësi Zbatues

KBFP - Kontrollit të Brendshëm Financiar Publik

KLSH - Kontrolli i Lartë i Shtetit

KM - Kryeministri

HYRJE

Aktivitetet e qeverisë në ditët e sotme janë rritur në masë të madhe. Rritja e funksioneve dhe aktiviteteve të qeverisë vjen si rezultat i natyrës komplekse të shoqërisë moderne. Për qeverinë, që të jetojë në përgjegjësinë e saj, duhet të merret kujdes në menaxhimin e resurseve të pakta në dispozicion për të arritur këto qëllime të dëshirueshme.

Përvec mirëmbajtjes së ligjit dhe urdhrave, paqes dhe stabilitetit, qeveria është gjithashtu e përfshirë në ofrimin e shërbimeve sociale si sigurimi i rrugëve të mira, transportit, ujit të pijshëm, fuqisë dhe energjisë, etj. Të gjitha këto shërbime kanë nevojë për para (financa). Është gjithashtu detyrë e qeverisë të gjenerojë të ardhura për arritjen e qëllimeve dhe objektivave të saj - duke krijuar mirëqenie sociale dhe harmoni në shoqëri.

Financat janë një burim kritik në zinxhirin e prodhimit dhe prandaj duhet të përdoren me kujdes për të arritur rezultate. Në këtë premisë, kontrolli financiar dhe llogaridhënia në sektorin publik bëhen të domosdoshme. Ky hulumtim përpiqet të zbulojë arsyet e performancës së dobët nga qeveria në lidhje me kontrollin financiar dhe përgjegjshmërinë në sektorin publik.

Agjencitë qeveritare ose sektori publik janë shumë heterogjene në natyrë dhe kështu natyra e kontrollit financiar është krejtësisht e ndryshme nga ajo e sektorëve privatë në shumë mënyra.

Si pasojë e natyrës heterogjene të sektorit publik, rregulloret financiare që drejtojnë aktivitetet ose transaksionet financiare në sektorin publik janë të përfshira në ligjin që e rregullon.

(Heald, 1999) përmbledh përfitimet e kontrollit financiar dhe llogaridhënies në sektorin publik si mëposhtë:

- Justifikon vlerësimet e sektorit publik;
- Siguron dhe mbikëqyr përdorimin e fondeve të ndara;
- Është mjeti për përcaktimin e kohës së shpenzimeve dhe auditimin e llogarive.

Në të njëjtën mënyrë, (Jögiste, 2013) gjithashtu liston një numër fakotrësh të rëndësishëm që lidhet me kontrollin financiar dhe llogaridhënien, si mëposhtë.

1. Që të sigurojë sistemin e gjerë dhe specifik të kontabilitetit të miratuar në regjistrimin e transaksioneve financiare.
2. Të sigurohet që transaksionet të mbeten brenda kuadrit ligjor dhe zvogëlon më tej rrezikun e mashtrimit.
3. Siguron bazën për menaxhimin financiar dhe kontrollin.

Ministria e Financave është një nga ministritë mëmë në qeverinë e Shtetit Shqiptar, ndërsa ministri i Financave është shefi i kontabilitetit në ministri. Ministria ka drejtori dhe njësi të tjera, disa prej të cilave përfshijnë drejtorinë e auditimit, bordit të të hyrave të brendshme, statistikat dhe regjistrimet, buxhetin dhe logjistika, etj.

Baza për një sistem efikas të kontrollit të brendshëm në njësitë publike është llogaridhënia menaxheriale. Sipas Ligjit për MFK-në1, drejtuesit e njësive publike kanë detyrimin të zbatojnë parimet e menaxhimit të shëndoshë financiar dhe legjitimitetin në administrimin e fondeve publike dhe cdo aktivitet tjetër të lidhur me to.

Drejtuesit e njësive publike qendrore dhe vendore japin llogari përkatësisht te Këshilli i Ministrave, Parlamenti ose te Këshilli i njësive të qeverisjes vendore për arritjen e objektivave të njësive duke i menaxhuar fondet publike në mënyrë të ligjshme, ekonomike, efikase dhe efektive.

Drejtuesit e njësive shpenzuese, njësive publike tregtare dhe organizatave të tjera që shpenzojnë para publike, japin llogari në lidhje me arritjen e objektivave të tyre te organet që i kanë emëruar ata, duke menaxhuar fondet publike me ligjshmëri, ekonomi, efikasitet dhe efektivitet.

Kur zbatimi i programeve, përfshin më shumë se një njësi publike, drejtuesit e njësive në fjalë duhet të nënshkruajnë marrëveshje ose udhëzime të përbashkëta mbi fushën e përgjegjësisë menaxheriale që do të mbajë secili prej tyre.

11 Menaxhimi Financiar dhe Kontrolli

Qëllimi i studimit

Puna kërkimore ka për qëllim shqyrtimin e efektit të kontrollit financiar dhe llogaridhënies në sektorin publik. Për këtë arsye janë marrë në studim njësitë publike qendrore dhe vendore.

Objektivat e synuara

Objektivat e studimit mund të përmblidhen në këto pika kryesore:

Cila është lidhja që ekziston mes kontrollit të brendshëm dhe llogaridhënies në sektorin publik?

Cila është lidhja që ekziston mes kontrollit financiar dhe përgjegjësisë në sektorin publik?

A. Të identifikikohet ku ekziston problematika më e madhe në lidhje me implementimin e sistemit;
B. Të konstatohet se deri në cfarë mase janë të lidhur Kontrolli i Brendshëm dhe Përgjegjshmëria në Sektorin Publik;
C. Të matet lidhja e Auditimit të Brendshëm dhe Përgjegjësive/Llogaridhënies në Sektorin Publik.

Pyetjet kërkimore

Në këtë studim, dy janë pyetjet kryesore që do të analizohen nëpërmjet analizës ekonometrike:

Cila është lidhja që ekziston mes kontrollit të brendshëm dhe llogaridhënies në sektorin publik?

Cila është lidhja që ekziston mes kontrollit financiar dhe përgjegjësisë në sektorin publik?

Hipotezat

Hipotezat janë deklarata paraprake e propozimeve të bëra në lidhje me studimin në një mënyrë të verifikueshme. Termi “i verifikueshëm” ose “i testueshëm” sig përdoret këtu nënkupton që hipoteza mund të pranohet ose të refuzohet.

Prandaj, hipotezat e mëposhtme kërkimore janë formuluar bazuar në problemet e studimit të cekura më lart:

HIPOTEZA I

H0: Ekziston një marrëdhënie pozitive dhe e rëndësishme mes Kontrollit të Brendshëm dhe Përgjegjshmërisë në Sektorin Publik.

H1: Ekziston një marrëdhënie pozitive dhe e pa rëndësishme mes Kontrollit të Brendshëm dhe Përgjegjshmërisë në Sektorin Publik.

HIPOTEZA II

H0: Ekziston një marrëdhënie pozitive dhe e rëndësishme ndërmjet Auditimit të Brendshëm dhe Përgjegjësive/Llogaridhënies në Sektorin Publik.

H1: Ekziston një marrëdhënie pozitive dhe e parëndësishme ndërmjet Auditimit të Brendshëm dhe Përgjegjësive/Llogaridhënies në Sektorin Publik.

Strukturimi i studimit

Në Kapitullin e Parë trajtohet kontabiliteti dhe rëndësia e informacionit kontabël, bëhen dallimet si dhe ngjashmëritë e njësive të sektorit publik nga njësitë e sektorit privat, llojet e kontabilitetit, si dhe përdoruesit e informacionit në sektorin publik. Roli i informacionit në drejtimin e një sistemi ekonomik është pa diskutim shumë i madh. Të gjithë ata që kanë lidhje me jetën e një njësie ekonomike, aksionerët, furnitorët, bankat, shteti, etj. dëshirojnë të kenë një kuadër të përpiktë dhe të përditësuar të ecurisë së njësisë ekonomike.

Kapitulli Dytë shpjegon kontrollin e brendshëm financiar publik, menaxhimin financiar, zyrtarët kryesorë në kontabilitetin e Qeverisë dhe përgjegjësia e tyre, objektivat e kontrollit financiar dhe llogaridhënies, të ardhurat dhe shpenzimet publike në Shqipëri.

Kontrolli i Brendshëm Financiar Publik është një term dhe koncept i zhvilluar nga Komisioni Evropian për të ndihmuar në të kuptuarit dhe vënien në zbatim të sistemeve të kontrollit të mirëzhvilluara dhe efektive.

Një sistem i kontrollit të brendshëm mund të japë siguri të arsyeshme - jo absolute - për menaxhimin, në lidhje me arritjen e objektivave të njësisë publike. Siguri e arsyeshme do të thotë një nivel i kënaqshëm i besimit sipas vlerësimeve të caktuara të kostove, përfitimeve dhe risqeve. Përcaktimi sesa e arsyeshme është siguria kërkon gjykim menaxherial. Në ushtrimin e këtij gjykimi, menaxherët duhet të identifikojnë risqet e natyrshme në aktivitetet, programet dhe projektet e tyre, të vlerësojnë këto risqe dhe të përcaktojnë nivelet e pranueshme të riskut në rrethana të ndryshme.

Në Kapitullin Tre shpjegohet metodologjia, programi i prdorur për analizën ekonometrike të zhvilluar, si dhe variablat e përdorura në model, së bashku me shpjegimet teorike të tyre.

Në Kapitullin e Katërt realizohet analiza empirike, duke filluar me shpjegimin e metodologjisë së përdorur, prezantohen të dhënat, karakteristikat e të anketuarve, si dhe testohen hipotezat dhe jepen rezultatet.

Në fund jepen Përfundime dhe Rekomandime lidhur me gjetjet e studimit.

KAPITULLI I: KONTABILITETI DHE SISTEMI I INFORMACIONIT

1.1. Kontabiliteti dhe rëndësia e informacionit kontabël2

Informacioni i kontabilitetit luan një rol pozitiv në integritetin e vendimeve si dhe në suksesin e planeve të zhvillimit; ky rol rrjedh nga disponueshmëria e informacionit të kërkuar për përgatitjen, zbatimin dhe ndjekjen e këtyre planeve. Në shumë raste, mosplotësimi i këtyre planeve i atribuohet kryesisht mungesës së një vlerësimi serioz të rolit të kontabilitetit në arritjen e planeve të zhvillimit ekonomik. Mungesa e informacionit të kërkuar është një nga pengesat që ndikojnë negativisht në planet zhvillimore; një efekt i tillë përfaqësohet duke zgjedhur modelin i cili bazohet në baza joreale; përveg kësaj, një model i tillë mund të mbulojë aspekte të caktuara të ekonomisë; aspekte të tilla nuk janë të rëndësishme. Megjithatë, informacioni në lidhje me to është në dispozicion. Mungesa e informacionit për mungesën relative të burimeve në dispozicion con në keqpërdorimin e këtyre burimeve; përvec kësaj, mungesa e informacioneve për arritjen e planit zhvillimor bën që asnjë ndryshim i këtyre planeve të jetë i pamundur.

Bazuar në faktin se kontabiliteti është një nga shkencat shoqërore që synojnë t’i shërbejë nevojave të ndryshme të objekteve të biznesit privat dhe publik, ajo ndikohet nga ndryshimet e kushteve të përgjithshme ekonomike, sociale, ligjore dhe politike që mbizotërojnë në cdo vend ose mjedis të caktuar në cdo periudhë. Informacioni i kontabilitetit është rezultat i kërkesave të caktuara të cilat ndryshojnë për shkak të faktorëve të ndryshëm mjedisorë brenda mjediseve ekonomike, sociale, ligjore dhe politike në të cilat punon kontabiliteti. Për të arritur këtë zhvillim të kontabilitetit, studime dhe hulumtime të ndryshme që lidhen me aspektet e ndryshme të kontabilitetit duhet të bëhen në kuadër të hulumtimit shkencor kontabël të përfaqësuar nga hulumtimet shkencore të kryera nga akademikët në universitete ose profesionistët që ushtrojnë profesionin brenda arsimit të vazhdueshëm dhe studimet pasuniversitare të magjistraturës dhe diplomave të doktoraturës; bazuar në studime të tilla, kontributet e kontabilitetit për t’i shërbyer zhvillimit ekonomik nëpërmjet sigurimit të informacionit kontabël të integruar mbi të cilin mund të mbështetet.

Bazuar në vështirësitë ekonomike dhe administrative të tilla si mungesa e faktorëve të produktit dhe rritja e lartë e normave të popullsisë me të cilat ballafaqohen vendet në zhvillim përvec pabarazive të pagesave si dhe ndryshimet ndërkombëtare që kanë të bëjnë me cmimet dhe kontrollin e vendeve të zhvilluara mbi pasurinë e vendet e varfra, mund të konstatohet se hulumtimi shkencor i kontabilitetit është një burim i madh i përgatitjes së studimeve të përshtatshme që kontribuojnë në zhvillimin e kontabilitetit në një mënyrë që i mundëson asaj të luajë një rol të rëndësishëm që kontribuon në shpërndarjen më të mirë të burimeve në dispozicion përmes vlerësimit të vlefshmërisë së projekteve , duke identifikuar prioritetet e projekteve duke zgjedhur standarde të përshtatshme të investimit, zbatimit dhe ndjekjes; një cështje e tillë mund të bëhet përmes një sistemi efektiv të kontrollit dhe vlerësimit të performancës.

Ky studim ka për qëllim të identifikojë se deri në g'masë kontabiliteti dhe kërkimi shkencor i kontabilitetit janë të rëndësishme për të arritur zhvillimin ekonomik nëpërmjet informacionit kontabël dhe nevojës për zhvillimin e kontabilitetit që shërben për zhvillimin ekonomik; kjo mund të arrihet përmes studimit të qëndrimeve dhe fushëveprimit të kërkimit shkencor kontabël që kontribuon në arritjen e zhvillimit ekonomik (Ministria e Financave, 2011).

1.2. Njësia Ekonomike3

Një njësi ekonomike kontabël është një biznes për të cilin mbahet një grup i vecantë i të dhënave të kontabilitetit. Organizata duhet të angazhohet në aktivitete ekonomike të identifikueshme qartë, të kontrollojë burimet ekonomike dhe të ndahet nga transaksionet personale të zyrtarëve, pronarëve dhe punonjësve të saj. Shembuj të subjekteve të kontabilitetit janë korporata, partneritete dhe besime.

Pasi të krijohet, një tabelë llogarish dhe politikash kontabël krijohen për një njësi ekonomike kontabël, të cilat përbëjnë bazën për një sistem të vecantë të kontabilitetit. Transaksionet e biznesit pastaj regjistrohen në një libër të përgjithshëm që pasqyron aktivitetet e vazhdueshme të njësisë ekonomike. Rezultati i këtyre aktiviteteve të regjistrimit është pasqyrat financiare që janë specifike për entitetin e kontabilitetit.

Koncepti i njësisë së kontabilitetit përdoret për të përcaktuar pronësinë e aktiveve dhe detyrimin për pasivet, si dhe për të përcaktuar rentabilitetin e një grupi specifik të aktiviteteve ekonomike.

Parimet e njësisë ekonomike është një parim kontabël që thotë se financat e njësisë ekonomike duhet të mbahen të ndara nga ato të pronarit, partnerëve, aksionarëve ose bizneseve të lidhura.

Një entitet ekonomik, biznesi ose financiar është cdo lloj organizate që është themeluar për qëllime tregtimi ose fitimi.

Sipas parimeve të njësisë ekonomike, të gjitha transaksionet financiare duhet të caktohen në një njësi ekonomike specifike, dhe njësitë ekonomike nuk mund të përzihen me të dhënat e tyre kontabël, llogaritë bankare, pasuritë ose detyrimet.

Parimet e njësisë ekonomike zbatohen për të gjitha subjektet financiare, pavarësisht nga struktura. Përjashtimi i vetëm janë filialet dhe kompanitë e tyre mëmë, të cilat mund të kombinojnë pasqyrat e tyre financiare nëpërmjet një procesi të quajtur konsolidimi i grupit.

Që të jepet një pamje e qartë e qëllimit të raportimit financiar në njësitë ekonomike të sektorit publik dhe privat le të trajtojmë si fillim dallimet ndërmjet njësive ekonomike të sektorit publik dhe atyre të sektorit privat, vecanrisht për objektivat e tyre, dhe se si këto objektiva të ndryshme ndikojnë në raportet financiare të subjekteve të sektorit publik dhe të sektorit privat. Në cështjen tjetër do të përshkruajmë përdoruesit më të zakonshëm të informacionit financiar të sektorit publik dhe informacionin që ata kërkojnë në raportet financiare (Ministria e Financave, 2011).

1.3. Dallimi i njësive të sektorit publik nga njësitë e sektorit privat4

Që të mund të japim qartësisht dallimit midis sektorit publik dhe atij privat është mirë të fokusohemi te përkufizimi që i bëhet të dy sektorëve.

1.3.1. C’është sektori publik?

Sektori publik zakonisht përbëhet nga organizata që janë në pronësi dhe që operojnë nga qeveria dhe ekzistojnë për të ofruar shërbime për qytetarët e saj. Ngjashëm me sektorin vullnetar, organizatat në sektorin publik nuk kërkojnë të gjenerojnë një fitim.

Financimi për shërbimet publike zakonisht ngrihet përmes një sërë metodash, duke përfshirë taksat, tarifat dhe përmes transfertave financiare nga nivelet e tjera të qeverisjes (p.sh. nga një federatë në një qeveri provinciale ose shtetërore).

Qeveritë e ndryshme nga e gjithë bota mund të përdorin metodën e vet unike të financimit për shërbimet publike.

Për shembull, në Kanada një korporatë Crown është një ndërmarrje në pronësi të Crown (ose Mbretëreshës), por ende ka aftësinë për të funksionuar si një ndërmarrje private. BC Lottery Corporation është një korporatë provinciale Crown dhe ka gjeneruar 1.17 miliardë dollarë të ardhura neto që ishte në gjendje të investonte drejtpërdrejt në ekonomi.

Ndonjëherë sektori publik do të jetë partner me një organizatë në sektorin privat për të krijuar një partneritet publik-privat. Këto organizata hibride (me emrin P3) punojnë së bashku për të ofruar së bashku një shërbim ose sipërmarrje biznesi në një komunitet.

Përmes procesit të outsourcing, organizatat e sektorit publik shpesh do të angazhojnë ndërmarrje private për të ofruar mallra dhe shërbime për qytetarët e saj.

Shembuj të organizatave në sektorin publik përfshijnë:

- Edukimi (Shkollat, Bibliotekat)
- Elektriciteti
- Shërbimet e urgjencës
- Shërbimi i zjarrfikëses
- Gazi dhe nafta
- Kujdesi shëndetësor
- Infrastrukturë
- Zbatimi i ligjit
- Shërbimet e Policisë
- Shërbimi Postar
- Sherbimet sociale
- Menaxhimi i Mbeturinave

Organizatat e sektorit publik zakonisht ekzistojnë në tri nivele:

- Federale ose Kombëtare
- Rajonale (Shtetërore ose Provinciale)
- Lokale (Komunale ose Qarku) (Ministria e Financave, 2011).

1.3.2. C’është sektori privat?

Sektori privat i referohet organizatave që kanë një strategji dhe mision thelbësor për t’u angazhuar në aktivitete në kërkim fitimprurës, qoftë përmes prodhimit të mallrave, dhënies së shërbimeve, dhe/ose komercializimit. Kjo përfshin institucionet financiare dhe ndërmjetësit, ndërmarrjet e vogla dhe të mesme (NVM), sipërmarrësit individualë, fermerët, kooperativat dhe korporatat e mëdha, të cilat veprojnë në sektorët formalë dhe joformalë. Ky përkufizim përjashton themelet e pavarura, organizatat joqeveritare (OJQ) dhe organizatat e shoqërisë civile (duke përfshirë shoqatat e biznesit).

Organizatat në sektorin privat zakonisht janë të lira nga kontrolli ose pronësia e qeverisë, por nganjëherë zgjedhin të bashkohen me një organ qeveritar në një partneritet publik-privat për të ofruar së bashku një shërbim apo ndërmarrje biznesi në një komunitet.

Biznesi i vogël në pronësi private përbën një pjesë të madhe të sektorit privat. Pavarësisht nga ky fakt, ky sektor krenohet me një larmi të pasur të individëve, partneriteteve dhe grupeve - nga dyqanet e vogla dhe ato të popit deri te konglomeratet shumëkombëshe.

1.3.3. Ngjashmëritë midis sektorëve

Megjithë dallimet midis tyre, të dy sektorët përsa i përket trajtimeve kontabël kanë shumë ngjashmërira. Të dy sektorët zbatojnë llogarimbajtjen me regjistrim të dyfishtë, aplikojnë të njëjtat parime themelore të kontabilitetit, të tilla si parimi i kujdesit te vijimesise apo rrjedhes dhe të dy aplikojnë të njëjtat standarde kontabiliteti. Ndalemi tani në objektivat kryesore që ka secili sektor duke u përqëndruar tek dallimet që kanë këto objektiva. Objektivi kryesor i njësive ekonomike të sektorit privat është rritja maksimale e mirëqënies të aksionerëve. Kjo arrihet duke rritur në maksimum fitimin nëpërmjet rritjes maksimale të kthimit nga kapitali i përdorur si dhe rritjes të fitimit për cdo aksion. Si hap të ndërmjetem, drejtuesit e njësive ekonomike mund të ndjekin objektiva të tjera, që në një afat më të gjatë kohe do të rritin në maksimum fitimet, si psh hyrja e produkteve të reja në treg ose përpjekja për tu zgjeruar në tregje të reja pra për të rritur aksionet e tregut, të cilat eventualisht do të rritin fitimet.

Qëllimi kryesor i subjekteve të sektorit publik, të tilla si organet shtetërore, autoritete lokale apo sigurues të kujdesit shëndetsor, nuk është vetëm prodhimi i mallrave apo i shërbimeve për rishitje, pra ata nuk kanë si qëllim primar filimin. Objektivi i tyre financiar është sekondar në raport me objektivat socialë, që kanë fushë veprimi që nga strehimi, arsimi dhe deri tek mbledhja e taksave.

1.4. Llojet e kontabilitetit5

Si rezultat i zhvillimeve ekonomike, industriale dhe teknologjike, janë shfaqur fusha të ndryshme të specializuara në kontabilitet.

Ka disa lloje të kontabilitetit që shkojnë nga auditimi në përgatitjen e kthimit të taksave. Kontabilistët priren të specializohen në një nga këto fusha, gjë që con në gjurmët e ndryshme të karrierës të përmendura më poshtë:

Kontabiliteti financiar. Kjo fushë ka të bëjë me bashkimin e informacionit financiar në raportet e jashtme. Kontabiliteti financiar kërkon njohuri të detajuara të kuadrit kontabël të përdorur nga lexuesi i pasqyrave financiare të një kompanie, sic janë Parimet e Kontabilitetit të Përgjithshme (GAAP) ose Standardet Ndërkombëtare të Raportimit Financiar (SNRF). Ose, nëse një kompani është mbajtur publikisht, ajo kërkon njohuri të standardeve të lëshuara nga njësia qeveritare përgjegjëse për raportimin e kompanisë publike në një vend të caktuar (sig është Komisioni i Letrave me Vlerë dhe Exchange në Shtetet e Bashkuara). Ka disa gjurmë karriere të përfshira në kontabilitetin financiar. Ekziston një specialitet në raportimin e jashtëm, i cili zakonisht përfshin njohuri të hollësishme të standardeve të kontabilitetit. Ekziston edhe pista e kontrollorëve, e cila kërkon një njohuri të kombinuar të kontabilitetit financiar dhe menaxherial.

Kontabiliteti publik. Kjo fushë hulumton pasqyrat financiare dhe sistemet kontabël mbështetëse të kompanive të klientëve, për të siguruar siguri që pasqyrat financiare të mbledhura nga klientët në mënyrë të drejtë paraqesin rezultatet e tyre financiare dhe pozicionin financiar. Kjo fushë kërkon njohuri të shkëlqyeshme të kuadrit përkatës të kontabilitetit, si dhe një personalitet kureshtar që mund të përfshijë në sistemet e klientit sipas nevojës. Rruga e karrierës këtu është të përparojë përmes pozicioneve të ndryshme të stafit të auditimit për t’u bërë një partner auditimi.

Kontabiliteti i qeverisë. Kjo fushë përdor një kornizë unike të kontabilitetit për të krijuar dhe menaxhuar fondet, prej të cilave holla është disbursuar për të paguar për një numër shpenzimesh lidhur me ofrimin e shërbimeve nga një njësi qeveritare. Kontabiliteti i qeverisë kërkon një aftësi të tillë të ndryshme që kontabilistët priren të specializohen në këtë fushë për të gjithë karrierën e tyre. Qeveria merr një numër vendimesh të tjera, që lidhen me arsimin, shëndetësinë, planifikimin ekonomik, për të cilat ajo ka nevojë për informacion të saktë dhe të besueshëm. Si i tillë, qeveria kërkon përgjegjësi të rrepta në sektorin e korporatave, gjë që detyron procesin e kontabilitetit të jetë sa më objektiv dhe formal.

Kontabiliteti i kostos. Kontabiliteti i kostos bën të dhënat e përpunuara të kostos në lidhje me produktet, operacionet dhe funksionet e ndryshme. Është procesi i përcaktimit dhe duke akumuluar koston e një produkti ose aktiviteti të caktuar. (,'do produkt, funksioni, punë ose proces për të cilat përcaktohen dhe grumbullohen kostot, quhen qendra kostoje.

Qëllimi themelor i kontabilitetit të kostos është që të sigurojë një ndarje të detajuar të kostos së departamenteve, proceseve, vendeve të punës, produkteve, territoreve të shitjes, etj., Në mënyrë që kontrolli efektiv i kostove të mund të ushtrohet. Kontabiliteti i kostos gjithashtu ndihmon në marrjen e vendimeve të të ardhurave sic janë ato që lidhen me cmimet, përzgjedhjen e produkteve, vendimet e volumit të fitimit, zgjerimin e biznesit, vendimet për zëvendësim etj.

Kontabiliteti mjeko-ligjor. Kjo fushë përfshin rindërtimin e informacionit financial' kur një grup i plotë i të dhënave financiare nuk është i disponueshëm. Ky set i aftësive mund të përdoret për të rindërtuar të dhënat e një biznesi të shkatërruar, për të rindërtuar shënime mashtruese, për të kthyer të dhënat e kontabilitetit të bazës së parasë në bazë akruale, e kështu me radhë. Kjo karrierë ka tendencë për të tërhequr auditorët. Zakonisht është një pozitë konsultuese, pasi disa biznese kërkojnë shërbimet e një kontabilisti mjeko-ligjor me orar të plotë. Ata në këtë fushë kanë më shumë gjasa të përfshihen në industrinë e sigurimeve, mbështetjen ligjore, ose brenda një praktike specialiteti të një firme auditimi.

Kontabiliteti i menaxhimit. Kjo fushë ka të bëjë me procesin e grumbullimit të informacionit të kontabilitetit për raportimin e brendshëm operacional. Ai përfshin fusha të tilla si kontabiliteti i kostos dhe kostoja e synuar. Një udhë karriere në këtë fushë mund të cojë përfundimisht në pozitën kontrolluese, ose mund të ndahet në një numër pozicionesh specialiteti, sic janë kontabilisti i kostos, nëpunësi i faturimit, nëpunësi i pagave dhe nëpunësi i pagave.

Kontabiliteti tatimor. Kjo fushë ka të bëjë me përputhjen e duhur me rregulloret tatimore, dosjet e taksave dhe planifikimin e taksave për të ulur barrën tatimore të një kompanie në të ardhmen. Ka shumë specialitete tatimore, duke ndjekur drejt pozicionit të drejtuesit të tatimeve.

Auditimi i brendshëm. Kjo fushë ka të bëjë me ekzaminimin e sistemeve dhe transaksioneve të një kompanie për të vënë në pah dobësitë, mashtrimet, mbeturinat dhe keqmenaxhimin, si dhe raportimin e këtyre gjetjeve tek menaxhmenti. Rruga e karrierës përparon nga pozita të ndryshme të auditorit të brendshëm tek menaxheri i auditimit të brendshëm. Ekzistojnë specialitete në dispozicion, sic janë auditori i sistemeve të informacionit dhe auditori mjedisor.

1.5. Përdoruesit e informacionit në sektorin publik6

Përdoruesit kryesorë të pasqyrave financiare të sektorit privat janë aksionerët dhe investitorët, dhe standardet e kontabilitetit synojnë të fokusohen në sigurimin e informacionit që u duhet aksionerëve dhe investitorëve (si psh informacioni për fitimin për gdo aksion, raporti për kthimin mbi investimin, kthimin mbi kapitalin e investuar, etj). Ndërsa pasqyrat financiare në sektorin publik synojnë një rreth më të gjërë dhe të ndryshëm përdoruesish, që nga taksapaguesit deri tek organet qëndrore të qeverisjes.

Me qëllim që të kuptohet objektivi i kontabiliteti në sektorin publik në do të shohim kush janë përdoruesit e tjerë të raporteve financiare dhe cfarë informacioni kërkojnë ata në pasqyrat financiare. Ndalojmë në disa prej tyre” Përdoruesit e informacionit të grumbulluar në organet e qeverisjes vendore:

Konsumatorët e shërbimeve, taksapaguesit e zonës/votuesit - informacion për performancën në raport me objektivat si dhe për përdorimin sa më të mirë të burimeve për të gjykuar për realizimin e detyrave nga këshillat.

Partnerë nga sektori privat - psh një njësi ekonomike që kërkon të hyjë në kontrate me organet e pushtetit vendor për të siguruar shërbime për arsimin do të ishte e interesuar për shumën totale të shpenzuar për arsimin në vitet e mëparshme.

Konkurrues të sektorit privat - shërbime që sigurohen nga pushteti lokal, si groposja e mbeturinave apo shërbimet e gjelbërimit, që mund të kryhen edhe me njësi konkuruese të sektorit privat, të cilat do të ishin të interesuara për informacionin lidhur me të hyrat dhe shpenzimet për këto lloj shërbimesh.

Organizma të tjera tëpushtetit vendor - për qëllime matje niveli dhe për krahasim.

Qeveria - për përpilimin e statistikave për huatë në sektorin publik për të vepruar në përputhje me ligjet fiskale.

Përdoruesit e informacionit të grumbulluar në organet e qeverisjes qendrore:

Ministritë - informacion për shumën totale të shpenzimeve, huatë dhe si janë plotësuar objektivat e premtuara nga qeveria për të vërtetuar performancën. Kjo do të ndikonte në vendimmarrje, përfshi buxhetet e viteve të ardhshme.

Konsumatorët e shërbimeve, taksapaguesit dhe votuesit - informacion për performancën kundrejt objektivave dhe premtimeve elektorale për të përcaktuar performancën dhe për të vlerësuar për kë të votojë.

Bizneset - informacion gfarë grantesh/financimesh disponohen psh një prodhues motorrash për avionët do të ishte i interesuar për buxhetin e mbrojtjes.

Përdoruesit e informacionit të grumbulluar në njësitë e kujdesit shëndetsor (spitalet):

Konsumatorët, si pacientët dhe grupet e mbështetjes të pacientëve - informacion për treguesit e performacës të tillë si koha në listat e pritjes, informacion për shpenzimet mesatare për cdo pacient për të përcaktuar nëse spitali ecën sipas parashikimeve të tyre.

Qeveria - për të përcaktuar përdorimin e fondeve sipas kushteve të financimit, për planifikimin e niveleve të financimit si dhe për raportin përmbledhës financiar për sektorin e shëndetsisë.

Organizatat bamirëse - organizatat bamirëse mjekësore mund t‘i shfrytëzojnë raportet financiare të spitaleve për të parë p.sh, cili spital ka më shumë nevoja për ti dhuruar një paisje të dializës të veshkave.

Spitale të tjera - spitalet private do të ishin të interesuara për informacionin e një raporti financiar të një spitali publik me qëllim përcaktimi të nivelit dhë për krahasim.

Përdoruesit e informacionit të grumbulluar në institucionet e arsimit të lartë universitär:

Organet që japin grante për kërkime - informacion për nivelet e financimit dhe performancën në raport me objektivat për të përcaktuar si janë shfrytëzuar grantet dhe cilat universitete duhet të marrin grante në të ardhmen, si grante për kërkime mjeksore

Konsumatorët, si studentët apo unionet studentore - informacion për financimin e granteve për ti kërkuar qeverisë më tepër fonde.

Universitetet e tjera - informacion për krahasim dhe për të parë nivelin e zhvillimit (Ministria e Financave, 2011).

KAPITULLI II: MANAXHIMI DHE KONTROLLI FINANCIAR NË SEKTORIN PUBLIK

1.1. Kontrolli i Brendshëm Financiar Publik

Njësitë Publike mbledhin dhe shpenzojnë fonde në emër të taksapaguesve.⁷ Taksapaguesit duhet të sigurohen se këto njësi i administrojnë fondet me kujdesin e duhur. Për të arriturkëtë, është zhvilluar dhe vënë në zbatim Sistemi i Kontrollit i mbështetur në konceptin e Kontrollit të Brendshëm Financiar Publik (KBFP).

Kontrolli i Brendshëm Financiar Publik është një term dhe koncept i zhvilluar nga Komisioni Evropian për të ndihmuar në të kuptuarit dhe vënien në zbatim të sistemeve të kontrollit të mirëzhvilluara dhe efektive.

Një sistem i kontrollit të brendshëm mund të japë siguri të arsyeshme - jo absolute - për menaxhimin, në lidhje me arritjen e objektivave të njësisë publike. Siguri e arsyeshme do të thotë një nivel i kënaqshëm i besimit sipas vlerësimeve të caktuara të kostove, përfitimeve dhe risqeve. Përcaktimi sesa e arsyeshme është siguria kërkon gjykim menaxherial. Në ushtrimin e këtij gjykimi, menaxherët duhet të identifikojnë risqet e natyrshme në aktivitetet, programet dhe projektet e tyre, të vlerësojnë këto risqe dhe të përcaktojnë nivelet e pranueshme të riskut në rrethana të ndryshme.

KBFP është një pjesë integrale e menaxhimit të financave publike kombëtare që lidhet me të gjithë buxhetin publik, në veganti me të ardhurat dhe shpenzimet e qeverisë qendrore, duke përfshirë fondet e BE-së si dhe fonde të tjera. KBFP gjithashtu përfshin harmonizimin qendror dhe koordinimin e MFK-së, si dhe AB-së. Ajo duhet të sigurojë që njësia publike arrin vlerën për para në mënyrë të ligjshme, të përshtatshme, etike dhe të përgjegjshme financiarisht.

Sistemi i KBFP

Abbildung in dieser Leseprobe nicht enthalten

Figura 1. Shtyllat kryesore të KBFP

Burimi: Manuali i Menaxhimit Financiar & Kontrollit, MF

Modeli COSO

Sistemi i kontrollit të brendshëm është i bazuar në Modelin COSO, i cili është modeli më i njohur ndërkombëtarisht i kontrollit të brendshëm. Në vitin 1992, Komiteti i Sponsorizimit të Organizatave (COSO) i Komisionit Kombëtar për Raportimin e Mashtrimit Financiar në SHBA (e njohur edhe si Komisioni Treadway) publikoi një dokument: Kontrollin e Brendshëm - Kuadri i Integruar, i cili përcaktonte kontrollin e brendshëm si “një proces, të ndërmarrë nga bordi i drejtuesve, menaxherët dhe personeli i njësisë publike, i projektuar për të dhënë siguri të arsyeshme në lidhje me arritjen e objektivave”, sipas 4 kategorive të mëposhtme:

- Pajtueshmëria me ligjet dhe rregulloret në fuqi;
- Besueshmëria e raportimit financiar dhe menaxherial;
- Efektiviteti dhe efikasiteti i operacioneve;
- Mbrojtjen e aktiveve.

Modeli COSO për kontrollin e brendshëm përbëhet nga pesë komponentë të ndërlidhur, të cilët ndërveprojnë me njëri-tjetrin, duke formuar një sistem të integruar që reagon në mënyrë dinamike ndaj ndryshimit të kushteve.

Komponentët e MFK janë të zbatueshëm për të gjitha njësitë publike. Menaxheri i cdo njësie duhet të përdorë një përqasje individuale në zbatimin e komponentëve të kontrollit të brendshëm në varësi të specifikave të njësisë (strukturën e saj organizative, mjedisin operativ, madhësinë dhe kompleksitetin e veprimtarive, shkallën e rregullores, etj). Kjo përqasje duhet të jetë në përputhje me legjislacionin përkatës në këtë fushë dhe raportin përfitim/kosto për futjen e aktiviteteve të kontrollit. Menaxheri i njësisë është përgjegjës për marrjen e vendimeve mbi rregullat, procedurat dhe aktivitetet si për ato që duhet të futen apo dhe për ato ekzistuese të cilat duhet të përditësohen në mënyrë që të përputhen me kërkesat e ligjit për zbatimin e komponentëve të MFK-së.

[...]

---

¹ Ministria r Financave. Strategjia për Menaxhimin e Financave Publike, 2014 - 2020.