Verhaalanalyse van Leon de Winters Ver(wording) van de jongere Dürer

Inhoud

1. Inleiding

2. Literair genre: Bildungsroman

3. Verhaaltheorie
3.1 Tijd
3.2 Ruimte
3.3 Personages
3.3.1 Dürer
3.3.2 Bijfiguren

4. Verteltheorie

5. Slotopmerking

6. Literatuuroverzicht

1. Inleiding

Het doel van dit werkstuk is een verhaalanalyse van het boek De (ver)wording van de jongere Dürer van Leon de Winter verschenen in 1978. In het onderzoek houd ik me vooral bezig met de formele analyse. Van belang is hierbij dat via de vorm de inhoud wordt weergegeven.

De verhaalanalyse berust op de studies Literair mechaniek van Erica van Boven en Gilles Dorleijn en Vertelduivels van Luc Herman en Bart Vervaeck.

Eerst geef ik een korte inleiding van het verhaal. Daarbij zal ik een definitie van het literaire genre van de roman geven.

Vervolgens zal ik onder het grote zwaartepunt verhaaltheorie de aspecten tijd, ruimte en personages nader bekijken. Onder dat laatste punt beschrijf ik voor het eerst de protagonist Dürer nader, aansluitend de bijfiguren.

Tenslotte volgt een verteltheoretisch onderzoek, dat zich vooral met de verandering van de vertelinstantie in verband met de verandering van Dürer bezighoudt.

2. Literair genre: Bildungsroman

Bij De (ver)wording van de jongere Dürer gaat het om een Bildungsroman, omdat de ‘innerlijke en geleidelijke groei van een personage verhaald wordt’,^[1] waarbij de ‘vorming van de hoofdfiguur door zijn omgeving’^[2] in het middelpunt staat. In een chronologisch tijdverloop volgt de lezer vanaf de beginsituatie tot het einde de ontwikkelingsgang van de hoofdpersoon Herman Dürer. Reeds in de titel wordt deze ontwikkeling door het woord ‘wording’ aangeduid.

Dürer, negentien jaar oud en net na een verblijf van twee maanden uit de jeugdgevangenis ontslagen, ziet zich met het ‘onvermogen om datgene waar hij naar keek met woorden te verbinden en vervolgens te verwerken’^[3] geconfronteerd. Op zijn zoektocht de dingen om hem heen met woorden en dus ook met betekenissen te verbinden wordt echter de afstand tussen Dürer en de wereld steeds groter. Deze problematiek wordt al door de titel duidelijk. Het woord ‘verwording’ kan het woord ‘verwoording’ laten associëren op grond van hun homofonie. Zoals uit het citaat blijkt, is de verwoording een belangrijk thema in het verhaal.

De zoektochten van Dürer brengen een ontwikkeling, een wording, met zich mee. Omdat de pogingen, een mogelijkheid te vinden om in een wereld terecht te komen, waarvan Dürer is vervreemd en waarin ook de taal geen betekenis meer heeft, mislukken, is eveneens het woord verwording (verval) in de titel te vinden. Maar beide alternatieven komen erin tot uitdrukking, wat ertoe bijdraagt erover na te denken hoe we de ontwikkeling van Dürer kunnen beoordelen. Zijn ontwikkeling eindigt er niet mee, dat Dürer ‘eine allseits gereifte Persönlichkeit […] wird, die ihre Aufgabe in der Gemeinschaft bejaht und erfüllt’.^[4] Omdat de ontwikkeling bij Dürer een proces van regressie is als verzet tegen zijn integratie in de bestaande maatschappij, is het veeleer een achteruitgaande of ‘omgekeerde Bildungsroman’.

3. Verhaaltheorie

3.1 Tijd

De vertelde tijd, de duur van de geschiedenis, bedraagt in het geheel tien weken. Het verhaal wordt chronologisch-successief vanaf het ontslag van Dürer uit de jeugdgevangenis tot zijn hernieuwde

gevangenneming in het Huis van Bewaring verteld. In de roman overheerst telling, omdat de verteltijd meestal korter is dan de vertelde tijd – er wordt reconstruerend en vaak samenvattend bericht over de ontwikkeling van Dürer. Het tijdsverloop is gemarkeerd, omdat zijn handelingen in de tijd gesitueerd zijn.

Dürer verblijft gedurende drie weken thuis bij zijn ouders. Op een donderdag wordt hij uit de gevangenis ontslagen en reist hij naar huis. De eerste dagen (vrijdag en zaterdag) van zijn terugkeer worden uitvoerig beschreven, terwijl de volgende dagen samengevat zijn. Het leven van alledag en zijn triestheid worden enerzijds exemplarisch weergegeven en beklemtoond door vage tijdsaanduidingen zoals ‘en vrijdag’^[5] of ‘’s middags’^[6] en het steeds gethematiseerde verstrijken van de tijd en anderzijds door samenvattingen van handelingen die dagelijks terugkeren. Zowel die iteratieve presentatie als ook die tijdversnelling geven aan, dat de dagen bij zijn ouders voor Dürer door monotonie en eentonigheid gekenmerkt zijn. De laatste week thuis wordt weer uitvoeriger beschreven, omdat Dürer hier het besluit ontwikkelt, zijn ouderlijke huis te verlaten en naar Italië te vertrekken. Na drie weken thuis begeeft hij zich op weg.^[7]

Op zijn reis verblijft Dürer voor vijftien dagen in München. Dit verneemt de lezer door een vooruitwijzing van de verteller.^[8] Dit soort vertellercommentaar, die plaats en duur van het verblijf van Dürer voor de lezer herkenbaar maken, nemen in de loop van de roman toe en wekken de indruk dat het gebeurde een reconstructie is.

Dürer reist verder en brengt in Hoek van Holland drie weken met Sabine door en verder tien dagen alleen. De dag waarop Dürer en Sabine elkaar leren kennen wordt gedetailleerd beschreven, de resterende drie weken zijn samengevat. Deze tijdversnelling wordt beëindigd (en krijgt daardoor een grote nadruk) in een nacht, waarbij een belangrijke anticipatie met betrekking tot de later plaatsvindende, door Dürer begane moord wordt gemaakt.^[9]

De volgende tien dagen zonder Sabine gebruikt de verteller, om het gedachteleven van Dürer via zijn schriften uitvoerig te laten beschrijven. Hij wordt na een mislukte vluchtpoging de dag erna gevangengenomen. Vervolgens vindt een samenvatting vanuit verschillende perspectieven plaats, zoals gebruikelijk bij de reconstructie van een feitelijke toedracht.

De volgende weken, die Dürer op de ziekenboeg van het Huis van Bewaring heeft doorgebracht, worden samengevat. De tijdverdichting dient hier ertoe, de vooruitgangen respectievelijk de ontwikkeling van Dürer berichtend weer te geven.

[...]

^[1] Van Gorp, 1998, p. 311.

^[2] Idem.

^[3] De Winter, 1980, p. 7.

^[4] Metzler, 1990, p. 55.

^[5] De Winter, 1980, p. 15.

^[6] Idem, p. 17.

^[7] Zie: idem, p. 107.

^[8] Zie: idem, p. 127.

^[9] Zie: idem, p. 167.