ΤΟ ΑΙΤΗΜΑ ΤΗΣ ΕΙΡΗΝΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΣΥΜΒΟΛΑΙΟ ΣΥΣΤΑΣΗΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΣΤΟΝ THOMAS HOBBES

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ:

Κεφάλαιο Α. Το αίτημα της ειρήνευσης στον T. Hobbes. Η εδραίωση της κοινής εξουσίας και η εκχώρηση των «φυσικών δικαιωμάτων στον κυρίαρχο.

Κεφάλαιο Β. Το κοινωνικό συμβόλαιο και η έννοια της κυριαρχίας στον T. Hobbes. Η σχέση μεταξύ κυβερνώντος και κυβερνωμένου. Ο ρόλος των συναινετικών διαδικασιών για την συγκρότηση της πολιτικής κοινωνίας. Η απονομιμοποίηση των θρησκευτικών κειμένων και η παραδοσιακή εξουσία.

Συμπέρασμα.

Κεφάλαιο A.

«Ο Thomas Hobbes είναι ο σημαντικότερος εκπρόσωπος της επιστημονικής επανάστασης του δέκατου εβδόμου αιώνα στο χώρο της πολιτικής φιλοσοφίας».^[1] Ο Hobbes είναι από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους της εποχής του διότι επιδίωξε να δώσει μη αμφισβητήσιμες βάσεις στη γνώση. Επηρεάσθηκε από την ανάπτυξη της φυσικής και των μαθηματικών και ασχολήθηκε με γνωστικά αντικείμενα διαφορετικά από τη φιλοσοφία, όπως γεωμετρία, ιστορία, ηθική και θεολογία.

«Τα ευρύτατα φιλοσοφικά του ενδιαφέροντα συμπυκνώνονται στο έργο του, «Λεβιάθαν», που εκδόθηκε το 1651, όπου παρουσιάζει τη φιλοσοφική ανθρωπολογία, ψυχολογία και ηθική θεωρία παράλληλα προς τις απόψεις του για την γλώσσα, την πολιτική και τη θρησκεία. Προϋπόθεση της θεώρησης του Hobbes είναι ο θεμελιώδης υλισμός και η μηχανιστική αντίληψη που πρυτανεύουν στη φιλοσοφία του».^[2] Ο Hobbes ήταν αντίθετος προς την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και ιδιαίτερα τον Αριστοτελισμό. Διαφωνούσε με την αριστοτελική φυσική, την χαρακτήριζε «ανωφελή φιλοσοφία».^[3] Η φιλοδοξία του ήταν να εγκαθιδρυθεί μια διαφορετική πολιτεία, για τούτο και ο Λεβιάθαν αποτελούσε μια διάγνωση, μια διαπίστωση των πολιτικών διενέξεων σε σχέση πάντοτε με μια διανοητική σύγκρουση όσο και με μια απόρριψη του ατομικισμού ως βάση για την εγκαθίδρυση μιας πολιτικής τάξης. Το ιδανικό του σύστημα όμως ήταν ανεφάρμοστο. Ο Hobbes επεξεργάσθηκε έναν ορθολογικό υλισμό απέναντι στη σχολαστική φιλοσοφία. Η οντολογία του υποστήριζε ότι ο άνθρωπος και η φύση του καθοδηγούνται από τους νόμους της κίνησης.^[4] Η βασική φιλοσοφική του θέση είναι ότι ο άνθρωπος από τη φύση του μεριμνά για το προσωπικό του συμφέρον και εξαιτίας αυτού οδηγείται σε μορφές κοινωνικής συνεργασίας.

«Το χομπσιανό κριτικό επιχείρημα αντιπαραθέτει τον αριστοτελικό σχολαστικισμό προς ένα σύγχρονο ιδεώδες θεωρίας που κατανοεί τη φιλοσοφία ως λογική συναγωγή από την αιτία προς το αποτέλεσμα και αντιστρόφως».^[5] Ο Hobbes ήρθε σε ρήξη με τον αριστοτελικό σχολαστικισμό αλλά χρησιμοποίησε ως υπόβαθρο τα εργαλεία του (όπως για παράδειγμα την έννοια του φυσικού δικαίου). «Ο αριστοτελικός σχολαστικισμός ευνοεί τον φόβο προ του μυστηριώδους και του μεταφυσικού, οδηγώντας τους ανθρώπους να σέβονται και να φοβούνται τους εκπροσώπους αυτών των ουσιών/φαντασμάτων και όχι τον υπαρκτό κυρίαρχο και τους νόμους της πολιτείας στην οποία ζουν...Δηλαδή η παραγωγή σκοταδισμού και πλάνης λειτουργεί, κατά τον Hobbes, προς όφελος των πολιτικών αξιώσεων του καθολικισμού και της εδραίωσης της εξουσίας του».^[6] «Η χομπσιανή προβληματική, παρακολουθώντας το αίτημα της νέας εμπειρικής επιστήμης^[7], έχει τη δυνατότητα να ανάγει κάθε διαδικασία σε φυσική, ώστε να εντάσσει τα επιστημονικά αντικείμενα σε τυπικό ορθολογικό πλαίσιο κριτηρίων, προκειμένου να διασφαλισθεί η ορθή γνώση τους. Έτσι το κοινωνικό πράττειν ανάγεται σε φυσικομηχανικό πράττειν μέσω των θεμελιωδών υποθέσεων της πολιτικής θεωρίας».^[8] Κίνητρο της συγγραφής του Λεβιάθαν από τον Hobbes ήταν η προσπάθεια επιρροής της σκέψης του βασιλιά απέναντι στο χάος που προξένησαν οι εμφύλιοι πόλεμοι στην Αγγλία. Στον Λεβιάθαν περιγράφεται τι είναι αυτό το οποίο συγκροτεί την κοινωνία και νομιμοποιεί τις κυβερνήσεις. Είναι δηλαδή από τις πρώτες προσπάθειες προς την θεωρία του κοινωνικού συμβολαίου.

Πως οδηγούμαστε από τη λεγόμενη «φυσική κατάσταση» των ανθρώπων στο αίτημα για ειρήνευση και εγκαθίδρυση μιας κοινής εξουσίας;

H έλλειψη συμφωνίας μεταξύ των ατόμων που βρίσκονται στη «φυσική κατάσταση» καθώς και η ανθρώπινη αδυναμία να παραχθούν κρίσεις παγκόσμια αποδεκτές για τον κόσμο, αποτελούν τις συνέπειες της επίδρασης της φυσικής κατάστασης πάνω στη γνώση και στην ηθική τάξη. Το μοντέλο που μας προβάλλει ο Hobbes σχετίζεται με την φυσική κατάσταση της αναρχίας. Η φυσική ισότητα στο σώμα και το πνεύμα οδηγεί τους ανθρώπους σε ένα ακατάβλητο πάθος για εξουσία. Το πάθος αυτό οδηγεί αυτούς σε διαμάχες συνεχώς. Η κατάσταση, μας λέει ο Hobbes, στην οποία οι άνθρωποι ζουν χωρίς εξωτερικούς προς αυτούς περιορισμούς, χωρίς δηλαδή μια κεντρική εξουσία, είναι μια κατάσταση πολέμου.

Σε μια τέτοια κατάσταση η ανθρώπινη ελευθερία χειραγωγείται από την επιδίωξη του μεμονωμένου ατόμου για αυτοσυντήρηση. Η φυσική κατάσταση έρχεται σε αντίθεση προς την τάξη και την ηθική. Η κοινωνική και η ηθική τάξη είναι τεχνητές και όχι φυσικές οντότητες.

«Για τον Hobbes εκείνο που ρυθμίζει την ανθρώπινη ζωή είναι ο ψυχολογικός μηχανισμός του ανθρώπινου ζώου. Οι κοινωνίες που προκύπτουν από την συμβίωση αυτών των ζων είναι δημιουργήματα αμοιβαίων ενεργειών και αντιδράσεων του ενός προς τον άλλον. Και οι όροι για μια σταθερή ένωση μεταξύ τους δεν είναι η δικαιοσύνη και η έντιμη συναλλαγή αλλά απλώς τα αίτια που προκαλούν μια συμπεριφορά κοινωνικής αλληλεγγύης. Λογικά, αυτό ακριβώς εννοούσε ο Hobbes όταν μιλούσε για τους νόμους της φύσης.»^[9] Στο κεφάλαιο 13 του Λεβιάθαν περιγράφεται η αρχέγονη φυσική κατάσταση του ανθρώπου. Στην φυσική κατάσταση όλοι έχουν δικαίωμα στα πάντα. Η σπανιότητα όμως των πραγμάτων στον κόσμο οδηγεί στον ανταγωνισμό για το κέρδος, στο φόβο του ατόμου για την ασφάλεια της ζωής του και στην επιθυμία του για απόκτηση φήμης και δόξας. Σε αντίθεση με τον Rousseau ο Hobbes θεωρεί αμετάβλητη και αιώνια την ανθρώπινη φύση, συνεχίζοντας την χριστιανική παράδοση που σχετίζεται με την εγγενή κακία στον άνθρωπο ο οποίος διέπραξε το προπατορικό αμάρτημα.

«Η ιχνηλάτηση της προκοινωνικής φυσικής κατάστασης τεκμηριώνει τον ισχυρισμό του Hobbes ότι κυρίαρχο συναίσθημα των ανθρώπων πριν από τη σύσταση της πολιτικής κοινότητας είναι ο φόβος».^[10] Ο Hobbes προσφέρει μια λύση για τον τερματισμό των πολέμων.^[11] Η λύση αυτή είναι μια καθολική και απόλυτη εξουσία στην ^[12] οποία ο άνθρωπος παραχωρεί όσα από τα φυσικά του δικαιώματα ώστε να εγγυηθεί η κοινή εξουσία εσωτερική ειρήνη και κοινή άμυνα. Το αποτέλεσμα είναι η οργάνωση των ανθρώπων σε κοινωνίες στις οποίες ο Λεβιάθαν έχει τη βασική ευθύνη για την κρατική συνοχή. Το κυρίαρχο κράτος ασκεί την εξουσία του προς το συμφέρον των πολιτών και σύμφωνα με τους νόμους της φύσης. Με τον τρόπο αυτό το Κράτος επιφορτίζεται με μια υποχρέωση ηθικού χαρακτήρα.

[...]

^[1] Πασχάλη Κιτρομηλίδη, «Πολιτικοί Στοχαστές Νεότερων Χρόνων», εκδ. ΠΟΡΕΙΑ, 1998, σελ 57.

^[2] Πασχάλη Κιτρομηλίδη, αυτόθι, σελ 66.

^[3] Ο G. H. Sabine στο έργο του «Ιστορία Πολιτικών Θεωριών», 1961, ελληνική έκδοση ΑΤΛΑΝΤΙΣ, σελ 497 αναφέρει: «Η φιλοσοφία του Hobbes ήταν ένα σχέδιο εξομοίωσης της ψυχολογίας και της πολιτικής με την ακρίβεια των φυσικών επιστημών».

^[4] Ο Γ. Ρούσης στο έργο του «Το Κράτος, από τον Μακιαβέλι ως τον Βέμπερ», εκδ. Γκοβόστη, σελ: 63 - 64, αναφέρει: Από τον Γαλιλαίο ο Hobbes επηρεάσθηκε τόσο από την ιδέα του της υλικής ουσίας ως μοναδικής βάσης της φύσης -από τις βάσεις της κλασικής μηχανικής τις οποίες αυτός έθεσε και κατά τις οποίες η υλική πραγματικότητα ανάγεται σε μηχανικές έννοιες και κάθε κίνηση, καθετί που αλλάζει ερμηνεύεται από τους νόμους της μηχανικής - όσο και ίσως από την αναλυτική - συνθετική του μέθοδο, δηλαδή την ανάλυση με την βοήθεια των μαθηματικών μέσα από την οποία μπορούμε να ξεχωρίσουμε στοιχεία της πραγματικότητας».

^[5] Κοσμά Ψυχοπαίδη, «Κανόνες και Αντινομίες στην Πολιτική», εκδ. ΠΟΛΙΣ, Αθήνα 1999, σελ. 167

^[6] Κοσμά Ψυχοπαίδη, αυτόθι, σελ. 168. Ο Αιμίλιος Μεταξόπουλος στην εισαγωγή του στην έκδοση του Λεβιάθαν εκδ. ΓΝΩΣΗ 1999, σελ 11- 19, υποστηρίζει ότι η σκέψη του Hobbes προϋποθέτει τρεις ερευνητικές παραδόσεις: α)Τον μηχανιστικό υλισμό β)Τον νομιναλισμό και γ) Τον μεθοδολογικό νεοαριστοτελισμό.

^[7] Σύμφωνα με το αίτημα αυτό, ο άνθρωπος γνωρίζει μόνον ό,τι έχει σχέση με την φυσική διαδικασία.

^[8] Μανόλη Αγγελίδη, «Η Γένεση του Φιλελευθερισμού, Προβλήματα σύστασης του πολιτικού σε θεωρίες του κοινωνικού συμβολαίου Thomas Hobbes - John Locke», Αθήνα 1994, σελ 88.

^[9] G. H. Sabine, αυτόθι, σελ. 500.

^[10] Τόμας Χομπς, «Λεβιάθαν», εκδ. Γνώση, 1999, εισαγωγή Αιμίλιος Μεταξόπουλος, μτφρ. Γρηγόρης Πασχαλίδης και Αιμίλιος Μεταξόπουλος, σελ 49.

^[11] Ο Hobbes συγγράφει τον Λεβιάθαν για δύο λόγους: α) Η ανησυχία του που πηγάζει από τις πολιτικές και κοινωνικές αναστατώσεις της Αγγλίας του 17ου αιώνα, 1642-1651 και β)Η έντονη ανάπτυξη των μαθηματικών επιστημών.

^[12] Ο Αιμίλιος Μεταξόπουλος στην εισαγωγή του για τον Λεβιάθαν, εκδ. Γνώση 1999, σελ 52 υποστηρίζει ότι το κοινωνικό συμβόλαιο ισοδυναμεί με απεμπόληση κάθε προκοινωνικού δικαιώματος πλην του δικαιώματος στην ζωή, αφού τούτου ακριβώς την θωράκιση υπηρετεί η ίδρυση του κράτους.